ASCH KONFOR MİTİ DENEYİNDEKİ UYGULANAN PSİKOLOJİK YÖNTEMLE ÜLKEMİZDEKİ İNFORMEL VE FORMEL EĞİTİMİMİZİ SORGULAMAK

Bir şeyin gerçekte ne durumda olduğunu anlamanın yollarından birisi o şeyle aynı nitelikte veya mukayese edebileceğimiz özellikte niteliğe sahip başka bir şeyle kıyaslayarak anlamadır. Farkındalık dediğimiz durum genelde bu şekilde ortaya çıkar. Daha iyi bir anlama yöntemi de şudur: Eğer bir şeyin mahiyeti nedir bunu biliyorsak o zaman işimiz daha kolaydır. O işin kendi mahiyetinin özelliklerine ve değerlerine göre olan bitenleri koyar o işin kendi mahiyetinde tartarız. Böylelikle olanları olması gereken terazisinde tartmış oluruz. Bu da bizlere olanın ne durumda olduğunun bilgisini verir.

Sizlere öncelikle Asch Deneyi nedir kısaca özetleyeyim. Solomon Asch isimli psikolog 1951 yılında Swarthmore Kolejinde şöyle bir deney yapar: Bir grup içerisine bir tane denek yerleştirir. O gruptaki diğer kişiler de sanki denekmiş gibi davranırlar. 3 farklı uzunlukta kısa A, uzun B, orta C, şeklinde ekranda deneklere çubuklar gösterilir. Gerçek denek olan kişiyi de en son soruya cevap verecek kişi olarak ayarlanır. Soru şu kadar basittir. Bu çizgilerden C çubuğuna eşit yani orta uzunlukta bir çubuk aynı ekranda diğer 3 çubukla yan yana gösterilir ve bu çubuk ekranda gördüğünüz hangi çubuğa eşit diye sorulur. Soru bir çocuğun bile orta çubuğa eşit diyebileceği kadar basittir. Fakat önceden ayarlı olan kişilerin hepsi A çubuğu cevabı verince son cevap veren denek de A çubuğu der. Tabi bu cevabın ortaya çıkması için de önceden bir altyapı hazırlanır. Önceleri ayarlanmış grup sürekli doğru çubukları seçer. Fakat sonra bilerek yanlış çubukları seçmeye başlarlar. Böylece denek olan kişi kendisi dışındaki kişilerin hepsi yanlışı seçince o da uydum kalabalığa demeyi tercih eder. Bu şekilde deneye tabi tutulan kişilerden yüzde 75’i yanlış cevabı vermiştir. Denek olan kişilere neden bu cevabı verdin diye sorulduğunda herkes A deyince ben de genele uydum diye cevap verirler. Bu deney özellikle psikoloji, sosyoloji, siyaset gibi toplumu anlama işi ile uğraşan bilimlere çok büyük dersler vermiştir. Konfor miti de denilen itaat kültürünün ne kadar yaygın olduğunu göstermesi açısından önemlidir. (Buradaki özet youtube kanalı Bebar Bilimden yararlanılarak hazırlanmıştır.)

Eğitimin iki temel ekseni vardır. 1- İnformel eğitim, 2- Formel eğitim. İnformel eğitim insanın doğumundan ölümüne kadar yaşantıları esnasında kendiliğinden ortaya çıkan eğitimdir. Formel eğitim ise öğreneni, öğreteni, zamanı, mekânı, konusu, araçları ve hedefi belli eğitimdir. Şimdi bu iki eğitim eksenini esas aldığımızda yukarıda açıkladığımız Solomon Asch deneyini nasıl açıklarız? Batıdaki okulların yani formel eğitim veren kurumların bizim okullarımızdan daha iyi eğitim verdiği ortadadır. Fakat görüldüğü gibi Batı ülkesi olan ABD’de yapılan bu deney göstermiştir ki uydum kalabalığa kültürüne verilen eğitim engel olamamaktadır. Hem toplumun hem de okulun kişiye gerçeğe saygı kültürü veremediği ortadadır.

Günümüz toplumlarında gerçeğe saygı kültürü neden üretilemiyor bu sorunun temellerine inmek için insanın içinde var olmak zorunda olduğu sosyal çevrelere kısaca bir bakalım. Genel olarak bir insanın eğitiminde üç temel sosyal çevre vardır. Aile, yaşadığı sosyokültürel ortam ve okul. Bu üç çevrede Asch deneyini sorgulayacak olursak bu üç sosyal çevrenin de topluma uyum adına genel geçer olan davranışları kendiliğinden benimsedikleri, bu konuda kendilerinden sonraki kuşaklara örnek oldukları sonucunu çıkarmamız mümkün diye düşünüyorum. Çünkü bu 3 çevre çocuğa-gence kendi kararları ile gerçeklik arasında bağ kurmayı öğretmiş olsa idi, yüzde 75 gibi bir oranda uydum kalabalığa sonucu ortaya çıkmaz idi. O halde böyle bir durumun ortaya çıkması nasıl mümkün olmaktadır bunun üzerinde duralım.

Şimdi az önce bahsettiğimiz üç sosyal çevreyi değerlendirelim. Aile çocuğun doğumundan 6 yaşına kadar onu etkileyen en temel yapıdır. Gerçeğe saygı kültürü bu yaşlarda nasıl gelişir diye sorar isek vereceğimiz cevaplar bireylerin ilerde gerçeğe saygı kültüründe olmak yerine uydum kalabalığa modunda olmalarını açıklayacaktır. Doğduğumuz andan itibaren ihtiyaçlarımız, isteklerimiz, deneyimleyerek öğrenme sürecimiz, sosyal ilişkilerimiz gibi pek çok zorunlu ve zaruri edinimiz başlar. Burada anne babaların bebeğe verdiği güven duygusu, ihtiyaçlarının vaktinde sezilmesi ve karşılanması, sevilmesi, onunla oynanması, sohbet edilmesi gibi faktörlerden tutunuz; özellikle 2 yaş ve sonrası süreçte psikomotor becerileri, dil becerileri, bilişsel beceriler ve sosyal beceriler gibi pek çok gelişimsel yetinin desteklenmesi önemlidir. Fakat bu süreçler desteklenirken çocuğun aldığı kararlar kendisine ve eşyalara zarar vermedikçe özgür bırakılması ve deneyimlemesine müsaade edilmesi çocukların kişilik gelişiminde çok önemli yer tutar. Böylece çocuğun kendi kararları ve tercihleri desteklenmiş olur. Bu da çocuğun bağımsız bir birey olma ve kendi kararlarına ve tercihlerine saygı beklentisinin güçlenmesine yol açar. Yine çocuğun evde yapılan işlere oyun gibi görevler vererek ortak edilmesi onda ailenin saygın bir üyesi algısı yaratır. Örneğin, yemek masası toplanırken mutfağa kaşıkları 2 yaşındaki çocuğun götürmesi onda görev bilincinin gelişmesine yol açar. Yine onları gözlerinin içine bakarak dinlemek ve gözlerinin içine bakarak cevap vermek çocuğun kendine özsaygısını geliştirir. Uzatmayayım. Bu yüzde 75 lik oranın özellikle ailede bu saydığım hususlarda yeterince desteklenmediği kanaatindeyim.

Erken çocukluk döneminde aile ve sosyal çevresi çocuğun gelişiminde eksiklik bıraktı diye çocuk düzelmez mi? Derin izler bıraksa da düzelme ortamları olursa düzelir. Örneğin gittiği ilkokul ve oturduğu mahalle ve sokak sakinleri çocuk gelişimi konusunda eğitimli, kültürlü, bilinçli bir yapıda ise çocuk kısa sürede kendini toparlar. Yalnız burada da dinlenmesi, fikirlerine değer verilmesi, kendini ekibin değerli bir üyesi görmesi vb. gibi çocuğun birey olmasına değer veren davranışları içinde bulunduğu sosyal çevrenin doğallık içinde yaşanmış olması gerekir. Gençlik içinde aynı şeyler geçerlidir. Aslında bugün topluma baktığımızda insanların pek çok davranışından kendilerine değer verilme açlığı yaşadıklarına şahit olabiliriz. Maalesef bu değer açlığının temel sebebi çocukluktan itibaren değer görmeyen ve değer verme nedir bilmeyen bir toplum içinde doğmasından ve büyümesinden kaynaklanmaktadır. Günümüz devletlerinin bu konuda eksiği saymakla bitmeyecek kadar çoktur.

Buraya kadar yüzde 75’in neden uydum kalabalığa demesinin sebeplerini anladık sanırım. Şimdi sorgulama yapalım. Hal böyle ise günümüz imkânlarına baktığımızda yani iletişim imkanları, ulaşım imkanları, üretimin istenilen hemen her yerde yapılabilecek olması, meslek çeşitliliğinin 100 yıl öncesinden kat be kat fazla olması, nüfusun eğitime ayırabileceği ehliyetli kişiler yetiştirmeye fazlası ile imkan sağlaması, bilimsel ve teknolojik gelişmelerin insanın yaşam kalitesini artırıcı hemen her gün pek çok yeni buluşa imza atıyor olması gibi bütün dünyayı cennet gibi yapmaya yeterli imkanlar varken, nasıl oluyor da yüzde 75 uydum kalabalığa modunda yetişebiliyor. Acaba bu bilinçli bir tercih olabilir mi?..

Bu soruya şu tespitle devam edelim. Yukarıda da anlattığımız üzere doğumundan itibaren insan yavrusunun her birinin yukarıda belirttiğimiz, kararlarına saygı duyma, onu özenle dinleme – anlama, ona değer verme, ekibin bir parçası olarak görme, sevme – sayma, hak ve sorumluluk sahibi görme gibi her insana kendini değerli hissettirecek davranışlar her yaş için kıymetlidir. O zaman soralım: Acaba okullarımızda böyle bir eğitim ve öğretim süreci yaşanıyor mu? Yok mu? O zaman neden yok sorgulamak lazım. Yine eğitim verdiğini iddia eden dernek, vakıf, cemaat, cemiyet, tarikat vb. ne kadar eğitimle ilgili yapı varsa iletişim ve ulaşımın bu kadar geliştiği çağda böyle bir eğitimi gücü nispetinde neden yapmaz ve yaygınlaştırmaz? Bu eğitime engel olan ne? Nasıl engel oluyor?..

Peki ya sadece 3 çubuktan oluşan deneyler değil de medya yolu ile bugün Ukrayna’nın madenlerine Trump çökecekmiş konusunu konuşan fakat kendi ülkesindeki madenler hakkında bilgi edinmeyi ve bunu sorgulamayı düşünmeyen kişiler bu yüzde 75’lik dilimin neresine düşerler? Ya da 1996 yılında Başbakan Necmettin Erbakan yüzde 50 zam vereceğini söylediğinde o güne kadar aldıkları maaş zammının kaynağını bir kere olsun sorgulamamış kesimler gazetelerin kışkırtması ile kaynağı nereden bulacak sorusunu dillendirmişse bu yüzde 75’in neresine düşer? Hepimizin aldığı eğitimlerin kimlerin işine yaradığını sorgulama vakti gelmedi mi? Ne dersiniz?..